نویسنده :‌ منا شهبازفر


در طول چند سال گذشته، Blockchain ها بر اساس ساختار و پیکربندی خود، به صورت‌های مختلفی تکامل یافته‌اند. محتوای ذخیره شده در بلاکچین و فعالیت مشارکت کنندگان، با توجه به پیکربندی و اهداف تجاری آن، قابل کنترل است.

  • بلاک چین های خصوصی
  • بلاک چین های عمومی
  • بلاکچین کنسرسیوم
  • بلاکچین هیبرید

چرا به بلاک چین‌های مختلف نیاز داریم؟

اصلی‌ترین دلیل نیاز به انواع مختلف بلاک چین ها، برای انجام تراکنش‌ها یا تبادل داده‌های مختلف، درون یک شبکه امن است. اما نحوه استفاده افراد از Blockchain و فناوری شبکه یا دفتر کل توزیع شده (Distributed Ledger)، در هر حالتی متفاوت است. به‌عنوان مثال، بیت کوین را در نظر بگیرید. بیت کوین یک ارز دیجیتال است که درون بلاک چین و تکنولوژی دفترکل توزیع‌شده تبادل می‌شود. این نوع بلاکچین یک شبکه عمومی است، چراکه افراد از هر جای دنیا می‌توانند به یک نود(Node)  یا گره تبدیل شده و دیگر نودها و معاملات بیت کوین را تائید کنند.

اما از طرف دیگر، فرض کنید یک بانک از بلاکچین خصوصی استفاده کند. این نمونه از انواع بلاک چین ها شبکه‌ای محدود داشته و تنها اعضای خاصی از بانک به اطلاعات محرمانه دسترسی خواهند داشت. بنابراین، هیچ فردی خارج از این شبکه به داده‌های بانک دسترسی ندارد. یک شبکه خصوصی، نودهای محدود و مجازی که توسط ادمین شبکه مدیریت می‌شود را داراست. اطلاعاتی هم که درون یک بلاک چین خصوصی مبادله می‌شود، درون خود شبکه باقی می‌ماند. هر نود و گره جدید هم که مایل به اضافه شدن به شبکه خصوصی است، باید اجازه ادمین شبکه را کسب کند. بانک‌ها بزرگی و مقیاس Blockchain  خصوصی‌شان را بر حسب شعبات یک شهر یا کشور تعیین می‌کنند. بنابراین بسته به نیازمندی‌ها، شبکه‌های بلاکچینی مختلفی ایجاد می‌شوند.

شبکه بلاک چین عمومی (Public Blockchain)

بلاک چین عمومی، یک سیستم دفتر کل توزیع شده بدون نیاز به اجازه(Permission-less)  و بدون محدودیت است. هر کسی که به اینترنت دسترسی داشته باشد، می‌تواند برای تبدیل شدن به یک نود مجاز و مشارکت در شبکه، وارد پلتفرم یک بلاکچین شود. نود یا کاربری که بخشی از Blockchain  عمومی است، مجاز به دسترسی به رکوردهای فعلی و پیشین، تائید تراکنش‌ها یا انجام اثبات کار برای بلوک‌های بعدی، و استخراج و ماینینگ خواهد بود.

ابتدایی‌ترین کاربرد بلاکچین‌های Public، برای استخراج و تبادل ارزهای دیجیتال است. از رایج‌ترین انواع بلاک چین های عمومی می‌توان شبکه بیت کوین و لایت کوین را نام برد. در صورتی که کاربران به‌طور جدی قوانین و روش‌های امنیتی شبکه را دنبال کنند، بلاک چین‌های عمومی بیشترین امنیت را خواهند داشت. با این وجود، زمانی که مشارکت‌کنندگان در شبکه پروتکل‌های امنیتی را رعایت نکنند، ریسک و خطر افزایش خواهد یافت. بنابراین بلاک چین‌های عمومی نودهای فراوانی از سراسر دنیا دارند و داده‌های روی شبکه به راحتی در اختیار همه افراد قرار دارد.

شبکه بلاک چین خصوصی (Private Blockchain)

بلاک چین خصوصی یکی دیگر از انواع  Blockchain هاست که تنها در یک شبکه بسته کار می‌کند. نوع خصوصی این شبکه‌ها عموما در سازمان‌ها یا شرکت‌هایی که فقط تعداد محدودی از اعضا اجازه دسترسی به آن را دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. میزان امنیت، اختیارات، مجوزها و دسترسی، در دست سازمان کنترل کننده آن است. بنابراین، بلاکچین‌های خصوصی از نظر کاربرد مشابه نوع عمومی هستند، اما کوچکتر بوده و شبکه محدودی دارند. از شبکه‌های Private blockchain، برای رای‌گیری، مدیریت زنجیره تامین، هویت دیجیتال، مالکیت دارایی و غیر استفاده می‌شود.

شبکه بلاک چین کُنسرسیوم (Consortium Blockchain)

بلاک چین کنسریوم یکی از انواع نیمه غیر متمرکز است که بیش از یک سازمان شبکه آن را مدیریت می‌کنند. این نوع Blockchain  متضاد چیزی است که در بلاکچین خصوصی و مدیریت شبکه توسط تنها یک شرکت واحد، به آن پرداختیم. در بلاکچین کنسرسیوم بیش از یک سازمان به عنوان نود عمل کرده و تبادل اطلاعات یا استخراج را انجام می‌دهند. بلاک چین‌های کنسرسیوم عموما توسط بانک‌ها، سازمانی‌های دولتی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند.



شبکه بلاک چین هیبرید (Hybrid Blockchain)

بلاک چین هیبرید یا دوگانه یا به معنای تحت‌الفظی دورگه، ترکیبی از انواع بلاک چین‌های عمومی و خصوصی است. این نوع، از ویژگی هر دوی Blockchain ها استفاده می‌کند. در چنین شبکه دوگانه‌ای، کاربران قادر به کنترل دسترسی افراد به داده‌های ذخیره شده در بلاک چین هستند. بنابراین تنها بخشی از داده یا سابقه انتخاب شده در شبکه قابلیت عمومی شدن را دارند و بقیه آن‌ها در یک شبکه خصوصی به صورت محرمانه نگهداری می‌شوند.

یک سیستم هیبرید Blockchain  به قدری انعطاف‌پذیر است که کاربران می‌توانند به ‌راحتی به یک بلاک چین خصوصی دارای چندین بلاک چین عمومی بپیوندند. عموما تراکنش در شبکه خصوصی بلاکچین هیبرید، درون خود همین شبکه تائید می‌شود. اما کاربران همچنین قادر به ارسال و پخش آن در بلاک چین عمومی برای تائید هستند. انواع بلاک چین های عمومی عملیات هشینگ را افزایش داده و نودهای بیشتری را برای تائید تراکنش‌ها درگیر می‌کنند. این اتفاق امنیت و شفافیت شبکه Blockchain  را افزایش می‌دهد.

بلاکچین عمومی یا خصوصی؟ کدام یک بهتر است؟

هر دوی این شبکه‌ها خصوصیات متفاوتی با یکدیگر دارند. اما تفاوت اصلی در سه ویژگی امنیت، مقیاس‌پذیری و شفافیت نهفته است. از یک طرف، در جایی که بلاک چین Private  ممکن است خیلی قابل اعتماد به نظر نرسد، می‌توان از یک شبکه Public استفاده کرد. اما در کل، تاکنون مواردی که بیشترین موفقیت را داشته‌اند، از نوع عمومی بوده‌اند. بلاکچین عمومی امنیت را به ارمغان می‌آورد، چون هک کردن آن تقریبا غیر ممکن است. علاوه بر این‌ها، شفافیت بیشتری را هم ارائه می‌دهد چراکه نودها دسترسی یکسان و برابری به سابقه ذخیره شده در بلاک چین دارند.



کاربردهای بلاک چین در دنیای واقعی

همانطور که گفتیم بیت کوین و ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز، مهم‌ترین و موفق‌ترین کاربرد فناوری بلاک چین هستند. بلاک چین یک مفهوم نوپاست و هنوز برای رسیدن به جریان اصلی و کاربرد گسترده راه زیادی را در پیش دارد، اما اگر زیرساخت‌ها فراهم باشند، می‌توان به آن امیدوار بود. تاکنون چندین و چند سازمان و شرکت بزرگ توانسته‌اند تا از این فناوری در دنیای واقعی استفاده کنند و در فرایندهایشان نیاز به اعتماد را تا حد زیادی کاهش دهند.


انتخابات و رای‌گیری

یکی از مشکلاتی که امروزه در جوامع انسانی وجود دارد، عدم شفافیت در رای‌گیری‌ها و انتخابات است که خطر تقلب و پایمال شدن حقوق فردی را افزایش می‌دهد. انتخابات و رای‌گیری از مهمترین کاربردهایی است که برای بلاک چین متصور می‌شوند. با استفاده از بلاک چین می‌توان یک انتخابات شفاف و غیرمتمرکز را برگزار کرد که رای‌ها در آن به صورت خودکار شمارش می‌شوند و امکان تقلب در نتیجه آن وجود ندارد. با این حال، به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب، تاکنون از این فناوری برای رای‌گیری‌های مقیاس بزرگ (مثل انتخابات‌های مهم سیاسی) استفاده نشده است. در چند کشور توسعه یافته مثل کره جنوبی و آمریکا اخیرا به صورت آزمایشی چند انتخابات کوچک با استفاده از بلاک چین برگزار شد و شرکت‌کنندگان توانستند با استفاده از تلفن‌های همراهشان به راحتی روی بلاک چین رای بدهند.


هویت‌سنجی

روی دفتر کل بلاک چین می‌توان هر چیزی را ثبت کرد و داده‌ها حتی می‌توانند اطلاعات هویتی باشند. با این کار خطر هک و از بین رفتن اطلاعات تا حد زیادی کاهش می‌یابد. چندی پیش، شهردار شهر زوگ سوئیس از آزمایش بلاک چین برای ثبت اطلاعات هویتی شهروندان و ارائه شناسه شهروندی خبر داد تا افراد بتوانند به صورت امن و با خیال راحت نسبت به ایمن بودن اطلاعاتشان، هویت‌سنجی انجام دهند.

زنجیره تامین و رهگیری

آیا این غذا سالم است؟ این محصول از مواد اولیه مرغوب تولید شده است؟ آیا این کالا اصالت دارد؟ این‌ها مسائلی هستند که با بلاک چین می‌توان به آن‌ها پاسخ داد. از این فناوری می‌شود برای رهگیری و سنجش زنجیره تامین بهره برد. مراحل برداشت و تولید محصول از ابتدا تا لحظه رسیدن به دست مشتری روی بلاک چین ثبت شده و مشتری می‌تواند با اسکن کردن یک کد QR  از اصالت و کیفیت محصول مطمئن شود. امروزه شرکت‌های زیادی مخصوصا در صنایع غذایی از بلاک چین برای رهگیری محصولاتشان استفاده می‌کنند تا هم خیال خودشان و هم مشتریانشان از کیفیت محصول راحت باشد.

حوزه سلامت و علوم

با استفاده از بلاک چین می‌توان داده‌های پزشکی و تحقیقاتی را ثبت کرد و آن‌ها را برای محققان و پزشکان دیگر به اشتراک گذاشت. امنیت و ماندگاری داده‌های تحقیقاتی و پزشکی همواره یکی از مشکلات اساسی در حوزه سلامت و علوم بوده است. دیتابیس های متمرکز از نظر امنیت خطرات زیادی را با خود به همراه دارند. همچنین بارها اتفاق افتاده است که همزمان چند تیم از چند نقطه مختلف دنیا بر روی یک موضوع کاملا مشابه کار کرده‌اند، بدون‌ روحشان از این موضوع خبردار باشد. با بلاک چین می‌توان جلوی اتلاف وقت و انرژی را گرفت.

مالکیت معنوی

یک اثر مخصوصا از نوع فایل (موسیقی، عکس، فیلم و …) پس از انتشار در فضای اینترنت به شدت در خطر نقض کپی رایت قرار دارد که ضرر زیادی به مالک اثر می‌رساند. بلاک چین برای این مشکل راه‌حل دارد و با استفاده از آن می‌توان به صورت بین‌المللی حق مالکیت یک اثر را به ثبت رساند یا با استفاده از قراردادهای هوشمند برای استفاده از آن یک سری شرایط خاص مثل پرداخت بها با یک توکن خاص را تعیین کرد. امروزه پروژه‌های زیادی برای این هدف در حال کار هستند.

توکنیزه کردن دارایی‌ها

با بلاک چین می‌توان دارایی‌ها را به توکن‌هایی تبدیل کرد و آن‌ها را به صورت یک دارایی دیجیتال قابل انتقال عرضه کرد. به عنوان مثال، می‌شود یک خانه را به هزاران توکن تبدیل کرد و آن‌ها را نسبت به بودجه متقاضیان به فروش رساند تا افراد زیادی (حتی از کشورهای دیگر) بتوانند در آن خانه سرمایه‌گذاری کنند. البته مشکلات قانونی زیادی برای این کاربرد بلاک چین وجود دارد اما با فراهم شدن زیرساخت‌ها می‌توان به تحقق چنین هدفی امیدوار بود.

سازمان‌ها و نهادهای غیرمتمرکز

با بلاک چین می‌توان درست مثل یک جامعه یا سازمان، نوعی حاکمیت را برای یک سیستم به‌وجود آورد که همه بتوانند نسبت به سهامشان و اختیاراتی که دارند در جلو بردن آن سیستم سهیم باشند. با بلاک چین می‌توان نوعی دموکراسی سالم را در جوامع کوچک و بزرگ برقرار کرد. بحث حاکمیت‌های غیرمتمرکز مدت‌ زیادی است که در دانشگاه‌های برتر جهان و محافل علمی معتبر مطرح است.

بلاک چین چه مشکلات و محدودیت هایی دارد؟

۱) اصطلاحات تخصصی: فناوری بلاک چین به دلیل نوظهوری دارای مجموعه واژگانی کاملا جدید است. خوشبختانه در طول این چند سال تلاش های متعددی در زمینه ارائه واژه نامه ها، تعاریف و فهرست های کامل و آسان انجام شده است.

۲) گستردگی شبکه: باید شبکه ای بزرگ از کاربران وجود داشته باشد که بلاک چین ها به سود کامل برسند. و همچنان بر سر این که آیا این گستردگی ایراد مهمی برای برخی از پروژه های مجاز بلاک چین ها هست یا نه بحث وجود دارد.

۳) هزینه تراکنش ها، سرعت شبکه : تبادلات بیت کوین که در چند سال اول حضورش تقریبا رایگان اعلام شد، اکنون هزینه های قابل توجهی دارد.

۴) نقص امنیتی غیرقابل اجتناب : در بیت کوین و سایر بلاک چین ها یک نقص امنیتی قابل توجه وجود دارد: اگر بیش از نیمی از رایانه هایی که به عنوان گره در شبکه فعالیت می کنند دروغ بگویند (دقت داشته باشید بیش از نیمی از رایانه ها)، دروغ به حقیقت تبدیل می شود. این نقص “حمله ۵۱ درصد” نامیده می شود.

منابع :

Data-Flair.Trainingوبسایت انگلیسی

exchaino.comوبسایت اکسچینو

Arzdigital.comوبسایت ارز دیجیتال

Tejaratnews.comوبسایت تجارت نیوز

Khabaronline.ir وبسایت خبرآنلاین